Hoe is de situatie voor vluchtelingen langs de Balkanroute? Vijf knelpunten uitgelegd
"Mensen vertelden dat ze hun kleding moesten uittrekken, elektroshocks kregen, en beroofd werden door de grenspolitie." We zijn in Subotica, een stad in het noorden van Servië, op steenworp afstand van de Hongaarse grens. Berti, een hulpverlener van onze partner Collective Aid, vertelt ons over de vele getuigenissen van mensen op de vlucht, uit voornamelijk Afghanistan en Syrië.
Via dit grensgebied zoeken zij bescherming in de EU. Door extreem politiegeweld, pushbacks en een zorgelijk gebrek aan menswaardige opvang, loopt die zoektocht allesbehalve soepel. Wat er precies aan de hand is, leggen wij uit.
1. De beruchte balkanroute
Na Griekenland en Italië, is Kroatië een van belangrijkste toegangspoorten tot de EU. Het land ligt op de beruchte Balkanroute die mensen op de vlucht nemen om asiel aan te vragen in een EU-land. Tot november vorig jaar werd voornamelijk de route tussen Servië en Hongarije gebruikt, maar na grote en gewelddadige politieacties aan die grens, verschoof de route naar Bosnië en Kroatië. Dit grensgebied is momenteel het actiefste overgangspunt.
Naast de inzet van politie en de bouw van een kilometerslang grenshek met prikkeldraad tussen Hongarije en Servië, heeft de Europese Unie in reactie een nieuw plan opgesteld om migratie via de Westelijke Balkan te beperken. Dit plan dreigt echter de toegang tot asiel en integratiemogelijkheden in Servië en Bosnië onmogelijk te maken. Het is zeer zorgwekkend dat het perspectief van Servië en Bosnië verschuift naar het uitbesteden van Europees beleid, in plaats van het ondersteunen van een volwaardig Servisch en Bosnisch asiel- en migratiebeleid dat voldoet aan de normen en waarden van het internationaal recht.
2. Grenshekken, pushbacks en ander politiegeweld
De reis die mensen op de vlucht afleggen via de Westelijke Balkan is lang niet minder gevaarlijk dan het oversteken van de Middellandse Zee. Zowel aan de Servisch-Hongaarse grens, als de Bosnisch-Kroatische grens worden systematisch buitensporig gewelddadige pushbacks uitgevoerd door Hongaarse, Kroatische en andere Europese politiediensten. Vluchtelingen en migranten worden zo mentaal en fysiek gekweld, voordat zij met verwondingen de EU uit worden gezet naar bijvoorbeeld Servië of Bosnië. Sinds de verschuiving van de belangrijkste vluchtroute van Servië naar Bosnië, vinden de meeste pushbacks plaats aan de Kroatische grens.
Maar daar stopt het niet. In bijvoorbeeld Servië worden opnieuw pushbacks uitgevoerd naar Bulgarije en Noord-Macedonië. De legalisering van pushbacks op deze specifieke grens is een punt van aandacht: door een ‘re-admission agreement’ tussen de Europese Unie en Servië blijft er ruimte voor het juridisch legaal terugsturen van vluchtelingen naar Servië.
Een re-admission agreement is een afspraak tussen de Europese Unie en een niet-EU land om personen zonder geldige verblijfsvergunning in het Europese land waar ze aankomen, terug te sturen naar het niet-EU land waar ze vanuit zijn gekomen. Personen die asiel willen aanvragen in het Europese land mogen op basis van deze re-admission agreement niet worden teruggestuurd naar het niet-EU land. Dit gaat in tegen het universele recht om asiel te mogen aanvragen.
Hierbij wordt momenteel het recht op non-refoulment continu geschonden. Het gebruik van deze ‘re-admission agremeent’ blijft juridisch twijfelachtig. Ook vanuit Kroatië wordt deze praktijk toegepast en worden zo vluchtelingen teruggestuurd naar Bosnië. Met de bouw van een nieuw centrum aan de Kroatische kant van de grens, wordt het gebruik van deze ’re-admission agreements’ nu nog makkelijker.
3. Schrijnende opvang
Na mislukte pogingen om de EU te betreden door pushbacks, leven vluchtelingen en migranten in de Westelijke Balkan soms lange tijd in leegstaande, onverwarmde, kapotte gebouwen tot ze opnieuw een poging wagen om de grens van de EU over te steken.
Hier zijn ze extra kwetsbaar en leven zij in onveiligheid; onder andere vanwege de Servische politie die erom bekend staat de locaties op te sporen om mensen gewelddadig op te pakken en naar kampen in het zuiden van Servië te brengen. Daarnaast zijn ze vaak slachtoffer van geweld en uitbuiting door mensensmokkelaars, die vaak de laatste uitweg zijn voor mensen om de EU te kunnen bereiken en die de controle hebben over de kraakpanden.
In november kwam dit tot een hoogtepunt: binnen een korte periode werden de 4000 tot 8000 mensen die in het noorden van Servië verbleven opgepakt en op gewelddadige wijze naar het zuiden van het land gebracht. Dit waren voornamelijk jonge mannen uit Syrië en Afghanistan, maar ook alleenstaande kinderen en families.
4. Nauwelijks basisvoorzieningen
In de leegstaande panden waar mensen schuilen, is een gigantisch tekort aan basisvoorzieningen. Denk aan drinkwater, voedsel, medische zorg, sanitaire voorzieningen, elektriciteit en bescherming. Het risico op uitdroging, onderkoeling en ondervoeding is enorm.
In Servië zetten onze partners Collective Aid en KlikAktiv alles op alles om zoveel mogelijk mensen bij te staan met voedsel, douches, drinkwater, oplaadstations voor mobiele telefoons, het in kaart brengen van het grensgeweld en het bieden van juridische steun.
In Bosnië bieden onze partners Rahma en Intergreat hulp in het grensgebied met Kroatië, en in de hoofdstad Sarajevo. Aan de grens wordt voedsel uitgedeeld aan hen die net teruggeduwd zijn. In Sarajevo richt de hulp zich op integratie van vluchtelingen in Bosnië dankzij juridische hulp, onderdak of het vinden van een baan.
5. Detentiecentra
Waar in het verleden vluchtelingen vaak ‘doorliepen’ richting West-Europa worden momenteel ook steeds meer mensen in Servië en Bosnië opgepakt en naar detentievoorzieningen in die landen gebracht – puur omdat zij vluchtelingen of migrant zijn. Binnen deze overvolle detentiecentra, anders dan bij de officiële opvangplekken, hebben zij geen recht op juridische bijstand, zijn er onvoldoende voorzieningen en wordt het contact met de buitenwereld bijna geheel verbroken door afname van telefoons en andere communicatiemiddelen.
Oproep aan de politiek
Stichting Vluchteling en haar partners in de Balkan – Klikaktiv, Collective Aid, Rahma en Intergreat – doen een oproep aan zowel de nationale overheden als de Europese Commissie.
Aan Hongarije en Kroatië:
- Hou je aan mensenrechten. Stop met pushbacks, politiegeweld, marteling, diefstal en van mensen op de vlucht;
- Leef het internationaal recht na door asielaanvragen in Hongarije en Kroatië te behandelen, in plaats van mensen uit te zetten en terug te duwen naar niet EU-landen als Servië en Bosnië;
- Maak geen misbruik van ‘re-admission agreements’.
Aan Servië en Bosnië:
- Geef mensen op de vlucht toegang tot basisvoorzieningen;
- Maak gebruik van de middelen die de EU heeft toegekend voor migratiebeheer, en verbeter de levensomstandigheden in de opvangcentra;
- Maak een einde aan de gewelddadige en systematische uitzettingen uit informele opvang van mensen op de vlucht.
Aan de Europese Unie:
- Geef een duidelijk mandaat voor de taken, doelstellingen en verantwoordelijkheden van Frontex, het grens- en kustwachtagentschap van de EU, in Noord-Servië;
- Maak een einde aan de aanwezigheid van Frontex bij mensenrechtenschendingen;
- Neem verantwoordelijkheid voor de mishandeling van mensen op de vlucht met steun van EU-financiering, en creëer veilige legale routes om asiel aan te vragen;
- Zorg dat de financiële middelen voor opvang- en transitcentra en het migratiebeheer niet worden misbruikt.
