Mykhailo uit Oekraïne: “Vrijheid schitterde in mensen hun ogen”

Ook tijdens de oorlog blijft de underground-kunstenaar die zich op protestkunst heeft gestort gewoon werken, vaak vanuit de schuilkelder. Zijn tekeningen geven hoop en laten de wereld het echte Oekraïne zien.

#NEIVANMADE: “Op de tweede dag van de oorlog was ik over mijn eerste schok heen. Ik begon te schilderen om mijn land te steunen en mijn emoties een plek te geven. In eerste instantie zag ik dat Oekraïners dit nodig hadden, omdat ze in mijn werk hun eigen emoties herkenden, die ze niet in woorden konden vatten. Later werden mijn posters massaal gedeeld over de hele wereld. Toen besefte ik dat ik met mijn tekeningen tot de wereld kon spreken, en de onvoorstelbare pijn van het Oekraïense volk kan laten zien.”

Wat betekent vrijheid voor jou?

”Ik heb veel vrienden met uiteenlopende opvattingen. Van links tot rechts, feministen en katholieken, LHBTIQ en conservatieven, atheïsten en orthodox christenen. Het zijn vrije mensen, dus ze kunnen ruzie maken, hun rechten beschermen en kunst maken die hun eigen wereld weerspiegelt.

Ik geef altijd openlijk mijn mening over elk onderwerp. Zo was het vroeger, zo is het nu. Er is maar één ding veranderd. We realiseren ons hoe kwetsbaar de lucht boven ons hoofd is.

Volledige vrijheid is alleen mogelijk in een samenleving van vrije mensen die in vrijheid geloven en bereid zijn ervoor te betalen. Vrij zijn van vrees, de vrijheid om te zijn wie je bent, de vrijheid om te beslissen over het lot van een heel land.”

Oekraïne is een citadel van vrijheid geworden. De betekenis van deze woorden wordt pas duidelijk na je eerste nacht in de schuilkelder, na de eerste tranen voor degene die voor altijd in je hart zal blijven, na de eerste boom die je plant op de verschroeide aarde. We weten hoe kostbaar vrijheid is, dus besloten we om vrij te zijn.

#NEIVANMADE

Welk gevoel komt er in je op als je terugdenkt aan het begin van de oorlog?

“De oorlog begon eind februari 2014. Ik was in Kyiv bij de Revolutie van Waardigheid: een groot protest voor democratie, vrijheid van meningsuiting en tegen het onderbrengen van Oekraïne in de invloedssfeer van de Russische Federatie.

Toen de president van Oekraïne Janoekovitsj naar Rusland vluchtte, profiteerde Poetin van de zwakte van ons land en annexeerde de Krim. Illegaal. Later begonnen de militaire operaties in Donbas. Ten koste van ongelooflijke verliezen zijn wij erin geslaagd de agressor ervan te weerhouden landinwaarts op te rukken. Maar op 24 februari 2022 beging de leider van de Russische Federatie, met de volledige steun van zijn eigen volk en regering, opnieuw de misdaad van de agressie. Vanaf die dag werd de oorlog grootschalig. Niemand geloofde in ons, de hele wereld dacht dat we slechts 3 dagen konden vechten. Maar we overleefden en vechten nog steeds.”

Hoe waren de eerste dagen na 24 februari 2022?

“In de eerste dagen van de grootschalige invasie wist geen enkele Oekraïner of morgen wel zou komen. De stations waren overvol, de wegen afgeladen met auto’s naar het westen. Op 26 februari besloten mijn vrouw en ik dat we niet langer thuis konden blijven. We pakten het hoognodige en namen een taxi. Maar we gingen niet naar het station, maar naar een geheime plek, waarvan je de locatie alleen kon doorgeven aan degenen die je vertrouwde. Het was een gesloten werf van een oude fabriek waar tientallen kunstenaars ateliers huurden.

Na een strenge training begonnen we molotovcocktails te maken voor het volksverzet tegen de Russische tanks en gevechtsvoertuigen. We stonden vele uren in de winterkou, luisterden naar de radio met continu nieuws en hoopten dat er geen luchtaanval in de buurt zou beginnen. Op die geheime plek zag ik Vrijheid schitteren in de ogen van de mensen. Daarna waren er veel donkere en enge dagen, maar dit licht is altijd bij me. Als kunstenaar reisde ik naar de Europese Unie om bij openingen van tentoonstellingen over onze strijd te spreken. Ik had echter nooit de intentie om in de EU te blijven. Want niet ik moet Oekraïne verlaten, maar de Russische soldaten.”

Ik zag Vrijheid schitteren in de ogen van de mensen. Daarna waren er veel donkere en enge dagen, maar dit licht is altijd bij me.

#NEIVANMADE

Welke boodschap heb je voor de mensen die nu in vrijheid leven?

“Vrijheid en de illusie van veiligheid zijn verschillende dingen. De eerste keer dat ik me onvrij voelde, was toen ik jaren terug posters aan het maken was voor een tentoonstelling in Duitsland. De internationale curatoren stonden mijn schilderijen, die de misdaden van het Russische leger uitbeelden, niet toe. Omdat het voor de Duitsers ongemakkelijk is om de waarheid onder ogen te zien. Mijn collega’s kregen vaak dezelfde verboden opgelegd als ze werk instuurden voor tentoonstellingen in verschillende Europese landen. Er geldt een speciaal verbod op documentaire foto’s. De Russisch-Oekraïense oorlog is ongemakkelijk voor inwoners van andere landen, dus berichten over Russische misdaden worden vaak verboden, ook al zijn het maar documentaire foto’s.

Toen ik naar de EU ging, werd ik gewaarschuwd om voorzichtig te zijn als ik over Russen sprak, omdat het iemand zou kunnen beledigen. Ik ontving ook honderden boze brieven van Europese katholieken voor mijn kritiek op Paus Franciscus, die hypocriet opriep tot verzoening tussen Oekraïners en Russen, alsof we een onbegrijpelijke Slavische ruzie hebben. Dit was een schokkende ervaring voor mij, omdat ik in mijn land niet alleen openlijk kan spreken over de oorlog, maar ook over mijn politieke opvattingen, sociale problemen of welk ander onderwerp dan ook. Als je in Oekraïne woont en denkt dat iets onzin is en iemand een klootzak, dan mag je dat vrijuit zeggen, want het is jouw mening. Daarom communiceer ik dagelijks met mensen die in vrijheid leven.”

Help mee en koop kunst

Kunstenaars hebben een belangrijke missie. Door muziek, schilderijen, installaties en andere culturele inhoud te maken, laten ze zien geen slachtoffer te zijn, maar juist iets nieuws creëren en die hoop te delen met de wereld. Ze geloven in de toekomst en blijven hun land ondanks de oorlog beter maken.

Wil jij Mykhailo en andere Oekraïense kunstenaars steunen? Via ‘Make Art Not War’ help je de Oekraïense cultuur levend houden. Want van elk verkocht kunstwerk gaat de helft van de opbrengst naar jonge kunstenaars en de andere helft naar Stichting Vluchteling.