Tussen conflict, mensen op de vlucht en Europese migratiedeals: welke rol speelt Egypte?
Wanneer we denken aan misstanden aan de randen van Europa, komt Egypte wellicht niet als eerste in ons op. Toch speelt het land een cruciale rol in Europees migratiebeleid. Egypte, waar de situatie aan de grenzen gespannen is door conflict en oorlog in Libië, Soedan en bezet Palestijns gebied, vangt sinds jaar en dag miljoenen vluchtelingen op. Niet alleen uit buurlanden, maar ook uit Eritrea en Syrië.
Daarnaast verlaten steeds meer Egyptenaren hun land vanwege repressie en armoede. Samengevat: voor de EU voldoende redenen om ‘migratiesamenwerkingen’ aan te gaan. Om de situatie van vluchtelingen met eigen ogen te zien, reisden onze directeur Tineke Ceelen en mensenrechtenexpert Eduard Nazarski af naar het land.
Gevaarlijke smokkelroutes door de woestijn
De oorlog in Soedan zorgt voor grote uitdagingen: Soedanese vluchtelingen zoeken onder meer veiligheid in Egypte, streng visabeleid bemoeilijkt dat. Daarom worden steeds vaker mensensmokkelaars ingeschakeld. Met alle omwegen veroorzaakt door de onveiligheid in eigen land, duurt het ongeveer een week om de woestijn naar Egypte te doorkruisen.
Tijdens de vlucht raken families elkaar kwijt, of bekopen ze hun zoektocht naar veiligheid met hun leven. Kinderen die hun ouders verliezen moeten alleen verder. Ook is mensenhandel en kinderarbeid aan de orde van de dag: zo moeten mensen op de vlucht hun ‘reis’ terugbetalen.
Eenmaal in Egypte zijn zij nog lang niet veilig. “Stel het je voor…”, vertelt Eduard Nazarski, “Een reis van zes dagen, verschillende checkpoints, voortdurend in gevaar en in angst… Dan kom je eindelijk aan in Zuid-Egypte en moet je je op een of andere manier registreren bij de kantoren van de VN in Caïro of Alexandrië, honderden kilometers verderop.”
De gevolgen? Zolang je niet geregistreerd bent, ben je niet legaal in Egypte en kun je opgepakt en uitgezet worden naar Soedan. Ook als je een pasgeboren baby bent.
Eduard Nazarski, mensenrechtenexpert
Hoe is vluchtelingenopvang geregeld in Egypte?
In Egypte is er een zogenaamde ‘no camp policy’. Er zijn geen vluchtelingenkampen, vluchtelingen mogen, en moeten, zelf een woonruimte zoeken. Dit heeft voordelen: mensen kunnen sneller werk vinden en kunnen – relatief beter – integreren in de Egyptische samenleving en hun leven weer opbouwen.
Echter, toegang tot essentiële diensten blijft voor velen lastig. Voor ongeregistreerde vluchtelingen is het bijna onmogelijk om medische zorg te krijgen. Zonder vluchtelingenstatus moet er vaak betaald worden voor de zorg, en geld daarvoor hebben deze mensen op de vlucht niet.
Registratie bij de VN kan tot wel tussen de 5 en 11 maanden in beslag nemen; gedurende die tijd lopen honderdduizenden mensen risico op uitzetting naar Soedan.
Hoe meer vluchtelingen, hoe meer geld van de EU?
Als gevolg van conflicten in buurlanden en andere landen in met name Afrika, en diepe armoede, zoeken miljoenen vluchtelingen en migranten opvang, bescherming en een beter leven in Egypte. Hoeveel mensen worden opgevangen, is onduidelijk. De Egyptische overheid beweert 9 miljoen mensen, demografen schatten het aantal op 5 miljoen en hulporganisaties spreken van 15 miljoen. Stichting Vluchteling vernam dat de Egyptische overheid het aantal van 9 miljoen strategisch lijkt in te zetten: hoe hoger het aantal, hoe meer geld gevraagd kan worden voor de opvang.
Dat zit zo: vanaf 2004 is er een associatieverdrag tussen de EU en Egypte over issues als klimaat, watermanagement en migratie. De focus van de projecten die gefinancierd worden door de EU lijkt in de praktijk te liggen op ‘migratiesamenwerking’, oftewel flink veel budget wordt geïnvesteerd in het trainen van grens- en kustwacht om migratie aan de grens met de EU te stoppen. Op 17 maart 2024 is er een nieuwe ‘deal’ van 7.4 miljard euro gesloten tussen de Europese Commissie en de Egyptische overheid. Tweehonderd miljoen euro zal worden gebruikt om de grensbewaking te intensiveren. In de praktijk zal dat betekenen dat vluchtelingen en migranten aan de grens worden tegengehouden.
Gaza: een donkere wolk boven Egypte
Nog een donkere wolk die boven de Egyptische samenleving hangt is de escalatie van het geweld tussen Israël en de bezette Palestijnse gebieden, en de huidige catastrofale humanitaire crisis in Gaza. De Egyptische overheid heeft aangegeven de Rafah-grensovergang met Gaza dicht te houden omdat zij niet deel willen nemen aan gedwongen ontheemding van de bewoners van Gaza, waardoor Palestijnen naar aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid niet meer zouden kunnen terugkeren.
Oproep aan de politiek
We maken ons grote zorgen om de situatie van vluchtelingen en migranten in Egypte. Mensenrechten moeten altijd voorop staan, net als humane opvang en bescherming van vluchtelingen. Daarom roepen wij de Nederlandse politiek op om van de EU en de Egyptische overheid het volgende te eisen:
- Zorg voor toegang tot asielprocedures in Egypte en registratie in Zuid-Egypte voor Soedanese vluchtelingen;
- Zorg voor financiering van de hulp aan vluchtelingen. Die hulp zou – ook binnen de onlangs vastgelegde EU-Egyptedeal – prioriteit moeten krijgen boven de versterking van de grenzen en grenswacht. Houd je ver weg van ‘cash for migrant’ afspraken;
- Ondersteun organisaties die zich uitspreken en inzetten voor mensen op de vlucht.
